Átak til að safna skjölum sóknarnefnda
Biskup Íslands herra Karl Sigurbjörnsson og Félag héraðskjalavarða á Íslandi hleypt í dag af stokkunum sameiginlegu átaki í söfnun og varðveislu skjalasafna sóknarnefnda í landinu.
Sóknarnefndir hafa haft mikil áhrif á menningar- og trúarlíf landsmanna í gegnum tíðina. Í gögnum sóknarnefnda leynast því mörg merkileg söguleg gögn sem er mikilvægt að varðveita fyrir komandi kynslóðir. Misjafnt getur verið hvers konar gögn einstakar sóknarnefndir varðveita. Allar hafa nefndirnar þó haldið fundagerðabækur og gert ársreikninga. Þá gætu verið í fórum nefndanna margvísleg gögn sem tengjast kirkjubyggingum, kirkjukórum og kirkjugörðum, svo dæmi séu nefnd.
Í máli biskups Íslands við upphaf átaksins kom fram að þar sem sóknarnefndarstörf eru unnin í sjálfboðavinnu eru skjöl nefndanna oft geymd í heimahúsum. Mikilvægt er að þeim gögnum sé safnað, þau skráð og geymd á öruggum stað.
Markmið átaksins er að hvetja sóknarnefndir til að varðveita sögu sína með því að koma skjölunum á næsta héraðskjalasafn í því skyni að skjölin varðveitist á öruggum stað. Forsvarsmenn sóknarnefnda, og þeir sem hafa undir höndum skjöl sóknarnefnda, eru því hvattir til að hafa samband við næsta héraðskjalasafn varðandi nánari upplýsingar eða koma skjölunum til þeirra til varðveislu.
Héraðskjalasöfnin munu sjá um að skrá og ganga frá skjölum sóknarnefndanna þeim að kostnaðarlausu. Þeir einstaklingar sem hafa í fórum sínum skjöl sem varða starfsemi sóknarnefnda eru einnig hvattir til að skila þeim til síns héraðsskjalasafns. Best er að fá skjölin í sem upprunalegasta ástandi, þ.e. óflokkuð.
Héraðskjalasöfn landsins eru alls 20 talsins og varðveita þau skjöl stofnana og fyrirtækja þeirra sveitarfélaga sem undir þau heyra. Þau hafa einnig eftirlit með skjalastjórn afhendingarskylda aðila og veita þeim ráðgjöf. Héraðskjalasöfnin taka einnig til varðveislu skjöl einstaklinga, félaga og fyrirtækja á safnsvæðinu en þau skjöl veita okkur ómetanlega mynd af sögu og mannlífi viðkomandi byggðarlags. Nánar má fræðast um starfsemi og starfsvæði héraðsskjalasafna á Íslandi á heimasíðunni www.heradsskjalasafn.is
Átakinu var hleypt af stokkunum á Dómkirkjuloftinu en þar var einmitt landsskjalasafnið til húsa á ofanverðri 19. öld og síðar Þjóðminjasafnið.
Frétt á vef Félags héraðsskjalavarða
Frétt á vef Biskupsstofu
Fleiri ljósmyndir
Sóknarnefndir voru fyrst stofnaðar samkvæmt lögum nr. 5/1880 um stjórn safnaðarmála og skipun sóknarnefnda og héraðsnefnda, en fram að því voru kirkjur alfarið í umsjá og á ábyrgð prests eða kirkjubónda en sóknarmenn greiddu nokkur gjöld til rekstrarins.Miklar breytingar urðu í kirkjumálum á þessum tíma og munar miklu um trúfrelsið sem komst á með stjórnarskránni 1874, en rekstur kirkna, stærð sókna, fjöldi prestakalla og tekjur presta höfðu um nokkurt skeið verið mjög til umræðu.Lögin 1880 um sóknarnefndir þóttu frjálslynd í anda þess sem þá var uppi, að almenningur ætti hlutdeild í málum sínum og ætti kost á því að kjósa fulltrúa sína til að fjalla um þau og gera um þau tillögur.Upp frá þessu færðist framkvæmdastjórn á fjárhagslegum rekstri kirkna og eignaumsýslu hverskonar á fasteignum og lausum munum til þessara nefnda sem jafnframt áttu og eiga að vera presti til stuðnings við sín störf, guðsþjónustugjörð og annað. Um nokkurt skeið sinntu sóknarnefndir innheimtu sóknargjalda, en það hlutverk færðist til ríkisins 1988.
Sóknarnefndir starfa nú skv. starfsreglum um sóknarnefndir nr. 732/1998 á grundvelli 59. greinar laga nr. 78/1997 um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar.
Allur gangur er á því hvort skjöl sóknarnefnda hafi skilað sér til héraðsskjalasafna eða ekki. Félag héraðsskjalavarða ætlar sér annars vegar með átakinu að tryggja skjölum sóknarnefnda sem orðin eru 30 ára og eldri örugga geymslu eða yngri skjölum eftir atvikum sem ekki er daglega þörf í kirkjustarfinu. Hins vegar að ná yfirliti yfir allt landið um ástand þessara mála og átta sig á því hvar og hvernig þessi skjöl eru varðveitt og sinna því eftirlitshlutverki sem héraðsskjalasöfn eiga að hafa með skjalavörslu opinberra stofnana í sínu umdæmi sem ekki falla undir eftirlit Þjóðskjalasafns Íslands. Þjóðskjalasafninu er tryggð þátttaka í átakinu þar sem það gegnir hlutverki héraðsskjalasafns á þeim svæðum sem ekki eru í umdæmi sérstaks héraðsskjalasafns.
Fyrsta átak félagsins af þessu tagi snerist um skjöl kvenfélaga og var gefin út skýrsla um árangurinn af því. Ætlunin er að gefa út áþekka skýrslu um skjöl sóknarnefnda þegar átakinu lýkur. Með því næst yfirlit sem ekki hefur verið aðgengilegt áður á einum stað um skjöl sóknarnefnda sem varðveitt eru.
Það er félaginu sérstakt ánægjuefni að njóta fulltingis herra Karls Sigurbjörnssonar biskups Íslands við þetta átak Það er von okkar að kirkjan og söfnuðirnir finni að þetta sé þeim til gagns. Vel varðveitt skjalasöfn tryggja öryggi um réttindi og skyldur og tengja þá sem nú starfa á vettvangi safnaðanna við forvera sína. Slíkt samhengi eflir undirstöður þeirra stofnana sem mynda skjalasöfn. Vel varðveitt skjalasöfn eru drjúgur hluti af stöðugleika og hefð virðulegra stofnana samfélagsins.
Sóknarnefndir eru ungar stofnanir á mælikvarða sagnfræðinnar og ungar í samanburði við móðurstofnun sína, kirkjuna. Um 130 ár eru síðan fyrstu sóknarnefndirnar voru stofnaðar. Ekki er seinna vænna að ná heildaryfirliti um skjöl þeirra og vænti ég þess að í ljós muni koma vitnisburður um samviskusemi og reglusemi í því óeigingjarna starfi sem fram fer í kirkjunum um land allt.
Þau skjöl sem sérstaklega má nefna sem almennt er að finna í vörslu sóknarnefnda eru:
Gerðabækur sóknarnefnda Gerðabækur byggingarnefnda kirkna Sjóðsbækur og bókhaldsskjöl Kirkjubók sóknarnefnda Kirkjuskrár, kirkjustólar (eignaskrár) Bréfasafn Skjöl er varða starfsemi kirkjukóra. Önnur skjöl eins og ljósmyndir, teikningar og uppdrættir af orgelum og kirkjubyggingum og fleira.