Fara í efni

Borgarskjalasafn Reykjavíkur

Líf og störf
Skjalaskrá
Áhugavert efni

Borgarskjalasafn
Bjarni Benediktsson
Ólafur Thors

Ólafur Thors / Líf og störf / Ævisagan í myndum / Ólafur Thors fjölskylda og vinir

Ólafur Thors fjölskylda og vinir

39 stk.
25.04.2023

Fjölskylda og vinir, myndasaga

Ólafur Thors og Ingibjörg Indriðadóttir gengu í hjónaband 3. desember 1915. Ólafur var þá 24 ára og gegndi starfi framkvæmdastjóra hjá fjölskyldufyrirtækinu Kveldúlfi.

Þeir Ólafur og Kjartan bróðir hans -- sem var nánastur honum af systkinunum og næstur honum að aldri -- giftu sig sama daginn. Efndu þeir til bræðrabrúðkaupsins á 52. afmælisdegi föður síns, Thor Jensens útgerðarmanns. Mynd: Sumarið 1916. Frá vinstri: Kristjana systir Ólafs, óþekkt kona, Kjartan og kona hans Ágústa Björnsdóttir, Ólafur og Ingibjörg.

Ingibjörg ólst upp á einu frjóasta menningarheimili Reykjavíkur. Indriði Einarsson faðir hennar, hagfræðingur og skrifstofustjóri í Stjórnarráðinu, var mikill áhrifamaður í íslensku leikhúsi, bæði sem leikstjóri og leikskáld. Móðirin, Marta María, var mjög músíkölsk, spilaði á klassískan gítar og æfði börnin í fjölradda söng, dóttir Péturs Guðjohnsens dómorganista, alþingismanns og frumkvöðuls í tónlistarmenntun á Íslandi á 19.öld. Mynd: Indriði Einarsson og Marta María Guðjohnsen ásamt börnum sínum (frá vinstri): Ingibjörg, Emilía, Gunnar, Eufemía, Lára, Einar, Marta og Guðrún.

Indriði hafði kynnst Jóni Sigurðssyni mjög vel á námsárum sínum í Kaupmannahöfn 1872-1877. Ólafur sagði að frásagnir tengdaföður síns af þessum mikilhæfasta leiðtoga sjálfstæðisbaráttunnar hafi orðið til þess að honum fannst hann nánast þekkja Jón persónulega. Ólafur tendraðist af þessum eldi; það var umræðan um stöðu Íslands í danska konungsríkinu sem fyrst leiddi hann inn á brautir stjórnmálanna.

Ungu hjónin byrjuðu búskap sinn í lítilli íbúð í Austurstræti, en fluttu fljótlega á efri hæð hússins að Kirkjustræti 4. Á jarðhæðinni var Ásbyrgi, fyrsta kaffihúsið í Reykjavík sem bauð upp á lifandi tónlist á kvöldin. Mynd: Ásbyrgi stóð á horninu á Kirkjustræti og Tjarnargötu. Lengst til hægri á myndinni sést glytta í Herkastalann.

Haustið 1916 eignuðust Ingibjörg og Ólafur fyrsta barn sitt, dreng sem skírður var Thor Jensen í höfuðið á afa sínum. Thor litli gekk alltaf undir gælunafninu Thorsi. Mynd: Ingibjörg og Thorsi ásamt óþekktum pilti.

En ungu hjónin stóðu ekki lengi við í Ásbyrgi. Árið 1918 fluttu þeir bræður, Ólafur, Kjartan, og Haukur ásamt fjölskyldum sínum í nýbyggt þriggja hæða stórhýsi við Grundarstíg. Húsinu fylgdi stór lóð með hesthúsi og hlöðu því enn var bílaöld vart hafin. Mynd: Hús Thorsbræðra að Grundarstíg 24 stendur enn, mikið breytt.

Villa Thors Jensens við Fríkirkjuveg stóð svo að segja í túnfætinum á Grundarstígshúsinu. Þar tók ættmóðirin, Margrét Þorbjörg, á móti öllum hópnum í mat á sunnudögum – börnum þeirra Thors, tengdabörnum og barnabörnum. Þetta var samhent fjölskylda mikilla atorkumanna. Mynd: Börn Margrétar Þorbjargar og Thors Jensens ásamt móður sinni við lystihúsið í garði Fríkirkjuvegar 11. Frá vinstri: Kristín, Kjartan, Margrét, Haukur, Margrét Þorbjörg og Kristjana.

Sama ár og Ólafur og Ingibjörg fluttu í stóra fjölskylduhúsið við Grundarstíg eignaðist Thorsi litla systur. Var hún skírð Marta eftir móðurömmu sinni.

Thorsi og Marta ólust upp í glaðværum hópi frændsystkina á svipuðu reki. Mynd: Við Grundarstíg 24, Ágústa, kona Kjartans, situr í tröppunum með Hrafnhildi dóttur sína í fanginu. Vinstra megin er elsta dóttir hennar Margrét Louise og til hægri er Marta litla Thors.

Um 1920 byggði Thor Jensen tvo veiðiskála við Haffjarðará á Snæfellsnesi. Þar var fjölmennt á sumrin þegar börnin, tengdabörn og barnabörn komu til dvalar. Mynd: Aftari röð frá vinstri: Ólafur, Ingibjörg, Margrét Þorbjörg, Kjartan og Ágústa kona hans, þá systkinin Kristín, Kristjana og Hilmar Thors. Sitjandi frá vinstri: Marta og Thorsi, Margrét Louise, systkinin Margrét og Lorentz Thors.

Thor Jensen hafði keypt Haffjarðará um 1910 og friðað hana fyrir veiði; tíu árum síðar var hún orðin ein af fengsælustu laxveiðiám landsins. Thorsfeðgar buðu oft viðskiptavinum, innlendum og erlendum, í veiði með sér. Mynd: Ingibjörg Thors ánægð með fenginn.

Bræðurnir höfðu góða reiðskjóta til taks við Haffjarðará og riðu út á hverjum degi, bæði upp með ánni og niður á Löngufjörur, einhverja fegurstu reiðleið á Íslandi. Mynd: Slakað á við Haffjarðará. Drengurinn við hlið Ólafs er Thor bróðir hans, sem síðar varð sendiherra Íslands í Washington.

Í veiðihúsinu gat Ólafur tekið sér hlé frá álaginu sem fylgdi vinnunni og verið með börnum sínum. Á þessum árum lagði hann svo hart að sér við uppbyggingu Kveldúlfs að hann unni sér vart matar né svefns. Heimilislækninum leist ekki á hvað hann horaðist hratt og fyrirskipaði hvíld og hitaeiningaríkt fæði til að hann héldi heilsu.

Í febrúar 1921 urðu þau Ingibjörg og Ólafur fyrir þeirri sáru reynslu að missa Thor son sinn úr heilahimnubólgu. Fjölskyldan komst aldrei fyllilega yfir þetta áfall. Ólafur hafði skömmu áður staðið í kosningabaráttu vegna framboðs til Alþingis í fyrsta sinn. Drengurinn lést fimm dögum eftir að kosningarnar fóru fram.

Ólafur náði ekki kjöri í Alþingiskosningunum 1921. En í aukakosningum fimm árum síðar var hann kjörinn á þing fyrir Gullbringu- og Kjósarsýslu og hófst þá þingmannsferill sem stóð óslitið þar til hann lést 1964.

Stjórnmálastarfið hafði sín áhrif á heimilislífið. Ingibjörg segir að í upphafi hafi heimilið verið rólegt. „En eftir að hann fór að hafa afskipti af stjórnmálum gerbreyttust heimilishagir. Ólafur var svo áhugasamur og gekkst svo upp í störfum sínum að ekkert annað komst að. Og smám saman breyttist heimilið í eins konar stjórnmálamiðstöð í landinu.“ Ingibjörg lagaði heimilið að þörfum Ólafs og stóð stillileg við bakið á honum alla tíð.

Árið eftir að Thor litli dó eignuðust þau Ólafur og Ingibjörg dreng sem þau nefndu líka Thor. Þrem árum síðar, 1924, fæddist þeim dóttirin Ingibjörg. Mynd: Ingibjörg Thors og börnin um 1928. Marta, Thor og Ingibjörg í fangi móður sinnar.

Fimmta og síðasta barnið, Margrét Þorbjörg, fæddist 1929. Þá höfðu þau Ólafur og Ingibjörg búið í fjölskylduhúsinu við Grundarstíg í rúman áratug og voru farin að huga að því að flytja í eigið hús.

Ólafur fékk lóð við Garðastræti og réð skólabróður sinn, Sigurð Guðmundsson arkitekt til að teikna einbýlishús fyrir fjölskyldu sína. Þetta var fyrsta íslenska húsið í fúnkis-stíl og tímamótaverk í íslenskri byggingarsögu. Mynd: Garðastræti 41 nýbyggt 1930. Húsinu var mikið breytt eftir eigendaskipti á sjöunda áratugnum og er nú nær óþekkjanlegt.

Þetta voru mikil umskipti fyrir fjölskylduna. Ólafur eignaðist í fyrsta sinn rúmgóða skrifstofu, sem kölluð var „kontórinn“ og lét umsvifalaust leggja þangað tvo síma. Ingibjörg, sem hafði mikið yndi af því að spila á píanó, eignaðist flygil og valdi honum heiðursstað við bogagluggann í dagstofunni.

Húsinu fylgdi stór lóð og þar lét Ingibjörg strax til sín taka við garð- og trjárækt. Börnin voru ekki jafnhrifin þegar kom að því að tína 200 lítra af rifsberjum á haustin. Mynd: Morgunstund við bakdyrnar á Garðastræti 41 vorið 1930: Gamli maðurinn er Indriði Einarsson sem bjó við Tjarnargötu og kom gjarnan í morgunkaffi til dóttur sinnar. Stúlkan með bókina er Marta og Thor bróðir hennar vökvar garðinn.

Annir sóttu að Ólafi sem aldrei fyrr. Talaði hann gjarnan í tvo síma í einu á kontórnum. Vinir og samstarfsmenn þurftu oft að bíða eftir áheyrn löngum stundum – og jafnvel ganga um gólf með yngsta barnið á meðan og gefa því pela.

Ólafur og Ingibjörg bjuggu í Garðastræti þar til hann lést 1964, síðustu árin ein. Marta varð fyrst til að hleypa heimdraganum þegar hún fór til náms í Vínarborg 18 ára gömul. Thor fór einnig utan til náms í Bandaríkjunum, Ingibjörg giftist árið 1944 Þorsteini Gíslasyni og bjuggu þau lengst af í Bandaríkjunum. Síðust úr hreiðrinu var Margrét, þegar hún giftist Þorsteini E. Jónssyni 1951. Mynd: Ólafur með nánustu fjölskyldu á kontórnum í Garðastræti um 1943. Frá vinstri: Tengdadóttirin Stefanía Bjarnadóttir, systurnar Ingibjörg og Margrét, og Ingibjörg kona Ólafs. Sonurinn Thor og elsta dóttirin Marta voru bæði í Bandaríkjunum á þessum tíma.

Ólafur var náinn börnum sínum. Elsta dóttirin Marta deildi ung áhuga hans á stjórnmálum og lærði hraðritun upp úr fermingu til að geta aðstoðað hann við bréfaskriftir. Hún var eins konar ritari hans um árabil og trúnaðarvinur alla tíð. Marta bjó erlendis í nær tvo áratugi og frá þeim tíma hafa varðveist á annað hundrað bréfa sem Ólafur skrifaði henni.

Börnin voru nær uppkomin þegar Ólafur og Ingibjörg réðust í að byggja sér sumarbústað við Þingvallavatn. Var hann nefndur Elliði eftir fæðingarstað móður Ólafs á Snæfellsnesi. Eitt fyrsta verk þeirra var að láta leggja þangað síma.

Í Elliða var nægt rými til að taka á móti gestum til lengri eða skemmri dvalar. Fjölskyldan safnaðist þar saman og tengdist staðnum sterkum böndum. Mynd: Fjórar kynslóðir í Elliða. Ólafur heldur á sonarsyni sínum og nafna. Sitjandi eru Thor Jensen og Thor Ó. Thors.

Ingibjörg hélt myndarheimili í Elliða, þótt aðstæður væru frumstæðar og þau Ólafur nutu þess að geta dregið sig þar í hlé frá erlinum í bænum.

Stutt var að fara frá Reykjavík og auðvelt að fara á milli, enda sóttu margir vinir þau heim í Elliða. Mynd: Eftirmiðdagur á svölum Elliða um 1957. Phyllis Lökvik, Pétur Benediktsson tengdasonur, Ole Lökvik saltfiskkaupmaður og ræðismaður Íslendinga á Spáni og Ólafur Thors.

Staðhættir bjóða ekki upp á að lagður sé vegur að Elliða; síðasta spölinn verður að fara á bát. Ólafur og Ingibjörg settu þennan farartálma ekki fyrir sig. Ólafur hafði líka gaman af því að fara í langferðir á bátnum um vatnið, einn síns liðs.

Ólafur og Ingibjörg voru ekki gefin fyrir að fara í frí til útlanda, nema helst til að heimsækja dætur sínar sem bjuggu lengi erlendis. Mynd: Á götu í París 1951.

Flestar utanlandsferðir Ólafs voru í opinberum erindum, sem stundum leiddu fjölskylduna saman, eins og þegar Alsherjarþing Sameinuðu þjóðanna var haldið í París 1948. Mynd: Í París 1948. Fremst situr frú Georgia Björnson forsetafrú. Standandi (frá vinstri): Bjarni Guðmundsson blaðafulltrúi, Thor Thors (bróðir Ólafs) sendiherra í Washington og fastafulltrúi á Allsherjarþinginu, Magnea Magnúsdóttir, Hermann Jónasson, Ingibjörg og Ólafur Thors og tengdasonur þeirra Pétur Benediktsson sendiherra í París.

Þótt Ólafur væri hrókur alls fagnaðar og virtist geta talað áreynslulaust við hvern mann, var hann í raun feiminn. Að öllu jöfnu reyndi hann að komast hjá því að sækja opinberar veislur. Á kosningaferðum var illmögulegt að koma honum heim á bæi, sögðu samherjar hans. Mynd: Í veislu til heiðurs Friðriki Danakonungi og Ingiríði drottningu 1958.

Ólafur var bóngóður maður. „Fólk var viðstöðulaust að bera eitthvað undir hann, leita ráða hjá honum,“ segir Kristján Albertsson rithöfundur. „Hann var afskaplega hjálpsamur maður, greiðvikinn að skrifa á víxla fyrir menn og ráða fram úr vandræðum þeirra, - taka á sig áhyggjur þeirra.“

Ólafur fór aldrei svo út á meðal fólks að hann væri ekki vel klæddur og af þeim virðuleika sem stöðu hans sæmdi. Jafnvel á sólarströnd. Mynd: Ólafur og Ingibjörg Thors í sumarfríi á Spáni 1953 ásamt Mörtu dóttur sinni.

Fatastíll Ólafs mótaðist í upphafi stjórnmálaferilsins og tók litlum breytingum eftir það. Hnarreist yfirbragðið, hvítur hármakkinn og fastheldnin í klæðaburði skópu honum ímynd svo sterka að skopmyndir af honum nánast teiknuðu sig sjálfar.

Þótt líf Ólafs væri mjög erilsamt fram á síðustu stund, var hann náinn vinur barna sinna og nýtti vel þann tíma sem gafst til að ræða við þau - eða skrifast á við þau sem erlendis voru. Barnabörnin eiga góðar minningar um afa sem var þeim einstaklega hlýr, með sterka rödd og dimman hlátur. Honum fylgdi góð vindlalykt og vingjarnleg stríðni, og stundum tíkall ef eftir því var sótt. Mynd: Ólafur með dóttursyni sínum og nafna Ólafi Tryggvasyni Thors. Sjálfur notaði Ólafur ekki Tryggvasonar nafnið eftir að hann varð fullorðinn, þótt honum þætti vænt um það.

Ólafur Thors lést á gamlársdag 1964, 72 ára að aldri. Ingibjörg kona hans lifði mann sinn í aldarfjórðung og lést nærri 92 ára, árið 1988. Mynd: Morgunblaðið 3. janúar 1965.

Valmynd

Æskuár
Fjölskylda og vinir
Starfsævin
Ævisagan í myndum

Borgarskjalasafn Reykjavíkur

Tryggvagata 15 - 3.h.
101 Reykjavík
s. 411 6060
borgarskjalasafn@reykjavik.is